Gmina Czarny dunajec
Czarny Dunajec to jedna z największych gmin w województwie małopolskim. Leży u podnóża Tatr i Babiej Góry, na rozległej równinie zajmującej prawie 22 tysiące hektarów. W swoich granicach zamyka kilka jednostek geograficznych: Pogórze Gubałowskie, Kotlinę Orawską, Kotlinę Nowotarską oraz Beskid Orawsko-Podhalański, co sprawia, że jest zróżnicowana przyrodniczo i niezwykle atrakcyjna krajobrazowo. Liczne rzeki i potoki spływające do Dunajca, płyną dalej do Morza Bałtyckiego. Te zaś, które są dopływami Orawy, płyną do Dunaju i wraz z nim, przez wiele europejskich państw, aż do Morza Czarnego.
Na terenie Gminy występują bogactwa przyrodnicze w postaci torfowisk wysokich typu alpejskiego, które powstały ponad 10 tysięcy lat temu. Zostały one włączone do europejskiego systemu obszarów chronionych Natura 2000. Przez torfowiska prowadzi edukacyjna ścieżka przyrodnicza „Torfowisko Baligówka”, wzdłuż której rozmieszczone są specjalnie przygotowane tablice informacyjne przedstawiające proces tworzenia się torfu oraz opisujące najciekawsze gatunki unikatowych roślin i zwierząt. Typowe dla tego ekosystemu rośliny to, m.in. mech torfowiec, rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna, siedmiopalecznik błotnisty, bobrek trójlistkowy, storczyk czy żurawina błotna. Torfowiska są też domem wielu ciekawych zwierząt, takich jak: bocian czarny, cietrzew, puszczyk, myszołów, sowa pójdźka czy też orlik krzykliwy i orzeł przedni. Można też zobaczyć łosia, wilka, rysia, jelenia i niedźwiedzia. Na tych terenach bobry utworzyły również naturalne, przepiękne akweny wodne. Torfowiska niegdyś ciągnęły się od Babiej Góry aż po Tatry, ale niestety zostały zniszczone przez eksploatację tego cennego surowca. Do najbardziej znanych torfowisk należą Puścizna Wielka i Mała oraz Puścizna Rękowiańska, gdzie znajduje się stacja meteorologiczna i torfowisko „Baligówka”.
W celu ochrony tego bezcennego dziedzictwa przyrodniczego, w Chochołowie powstał polsko-słowacki projekt w postaci multimedialnego Centrum Promocji i Ochrony Torfowisk. To nowoczesne i interaktywne muzeum ma na celu udostępnienie i przybliżenie torfowisk zwiedzającym oraz edukację na temat ekosystemu roślin i zwierząt zamieszkujących torfowiska. Projekt popularyzuje odpowiednie zachowanie na torfowiskach, uczy jak je podziwiać, nie niszcząc ich jednocześnie oraz promuje ich ochronę.
Do lokalnych bogactw gminy zaliczają się również zalegające głęboko pod ziemią wody geotermalne. W Chochołowie znajduje się największy kompleks basenów termalnych na Podhalu, jeden z największych w Polsce, wybudowany właśnie na źródłach tych wód. Można tam zażyć kąpieli leczniczych i relaksujących.
Chochołów to również żywy skansen ludowej architektury, objęty ochroną konserwatorską i patronatem UNESCO. Drewniane XIX-wieczne chałupy stanowią unikatowe dziedzictwo historyczne gminy. Wszystkie domy zbudowane są w stylu podhalańskim. Dalej toczy się w nich życie chochołowskich górali. Cechą wyróżniającą ten region, jest wyjątkowo silne przywiązanie do tradycji. W Chochołowie zlokalizowana jest tzw. Izba Regionalna, stanowiąca otwartą dla turystów pracownię rzeźbiarstwa ludowego. Chochołów jest również ważnym ośrodkiem twórczości ludowej, takiej jak kowalstwo i zdobnictwo w metalu, malarstwo na szkle oraz hafciarstwo. Znajduje się tu również Muzeum Powstania Chochołowskiego, mieszczące się w najstarszej, drewnianej chałupie z 1798 r. należącej ówcześnie do najbogatszego mieszkańca Chochołowa. Można tu przenieść się w czasie i zobaczyć jak żyła XIX-wieczna góralska rodzina. Znajdziemy tu izbę „czarną” gdzie toczyło się codzienne życie i izbę „białą” – odświętną, urządzoną z wielkim przepychem. Muzeum wypełnione jest dokumentami, planszami i rycinami przedstawiającymi szczegóły Powstania Chochołowskiego.
Na Pogórzu Gubałowskim, między Ratułowem, a Czerwiennem, wznosi się góra Bachledówka (947 m n.p.m.). Rozciągają się z niej wspaniałe widoki na wszystkie strony świata. Na południu rozpościerają się majestatyczne Tatry polskie i słowackie, na północnym wschodzie majaczą Pieniny, na północy widać Gorce, a na zachodzie Babią Górę i Pilsko – szczyty Beskidu Żywieckiego. Bachledówka to świetne miejsce na krótki, spokojny spacer pełen pięknych widoków. Już niedługo powstanie tutaj platforma widokowa umożliwiająca turystom podziwianie krajobrazu górskiego. Ponadto dzięki tablicom edukacyjnym można będzie dowiedzieć się więcej o lokalnych dziedzictwach kulturalnych, historycznych i przyrodniczych. Obiekt będzie również pełnił miejsce odpoczynku dla turystów podróżujących rowerem po historyczno-kulturowo-przyrodniczym szlaku wokół Tatr.
Cmentarz Żydowski w Czarnym Dunajcu powstał w drugiej połowie XIX wieku, miał służyć czarnodunajeckim Żydom. Został jednak zrujnowany w czasie II Wojny Światowej, a po niej ulegał dalszej dewastacji i rabowaniu. W 2020 roku został odnowiony przez fundację rodziny Popielów w ramach projektu „Ludzie, nie liczby”. Teraz w jego centrum stoi macewa z inskrypcją: „Pamięci ofiar zagłady z Czarnego Dunajca, Chochołowa, Cichego, Czerwiennego, Dzianisza, Miętustwa, Odrowąża, Pieniążkowic, Podczerwonego, Podszkla, Ratułowa, Starego Bystrego, Witowa, Wróblówki, Załucznego oraz zamordowanych więźniów obozu pracy w Czarnym Dunajcu.” Znajdują się tu też tablice informujące o losach tutejszej społeczności żydowskiej.
W gminie Czarny Dunajec jest również wiele zabytkowych, sakralnych obiektów z XVIII i XIX wieku, takich jak kościoły czy przydrożne, urokliwe kapliczki.
W wioskach gminy Czarny Dunajec prężnie działa wiele zespołów pieśni i tańca zrzeszających zarówno dzieci, młodzież jak i dorosłych, a także kilkanaście oddziałów Związku Podhalan, których celem jest kultywowanie i propagowanie historii, tradycji i kultury góralskiej.
Przez gminę Czarny Dunajec przebiega słynna trasa rowerowa „Historyczno-kulturowo-przyrodniczy szlak wokół Tatr”, w którego obrębie ciągle powstają nowe ścieżki rowerowe, pętle, łączniki i boczne trasy rowerowe. Obecnie w gminie jest ponad 70 km tras i szlaków pieszo-rowerowych. Do systemu szlaków został włączony praktycznie cały obszar gminy, czyli 15 sołectw. Równocześnie z budową ścieżek rowerowych powstały wiaty przystankowe, punkty informacyjne oraz infrastruktura towarzysząca zachęcająca do turystycznego zwiedzania gminy, np. luneta obserwacyjna. Gmina odrestaurowała dawną stację kolejową PKP w Podczerwonem. Budynek służy rowerzystom jako miejsce odpoczynku i punkt informacyjny dotyczący historii dawnej kolei PKP. Znajduje się tam też ekspozycja do zwiedzania, stacja ładowania rowerów, stacja naprawcza i wypożyczalnia rowerów. W czasie postoju na stacji rowerzysta, nabierając sił do dalszej trasy, może korzystać z usług punktu gastronomicznego. Jest to przykład innowacyjnej formy ratowania zabytkowych obiektów i nadawania im nowych funkcji. Na ścieżkach rowerowych w gminie Czarny Dunajec organizowane są liczne rajdy rowerowe, rodzinne pikniki rowerowe, które promują zdrowy styl życia i zachęcają do uprawiania turystyki aktywnej, przyjaznej dla środowiska. Gmina promuje zdrowe spędzanie wolnego czasu jako alternatywę dla zmotoryzowanych form zwiedzania i podróżowania. W ostatnim czasie wykonano również nowe odcinki tras rowerowych biegnących przez „żywe bobrowiska” na obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich.
Gmina Czarny Dunajec realizuje również szereg innych inwestycji, mających na celu ochronę zabytkowych budynków, z jednoczesnym przekształceniem ich w nowoczesne obiekty służące rozwojowi usług turystycznych. Rozpoczęto prace nad odrestaurowaniem kolejnego budynku zabytkowej Stacji PKP, tym razem w Czarnym Dunajcu, który znajduje się przy znanej i popularnej transgranicznej trasie rowerowej. Liczni amatorzy dwóch kółek będą mieli możliwość odpoczynku na trasie oraz skorzystania z usług gastronomicznych i serwisowych. Budynek zostanie w pełni dostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Kolejną inwestycją jest remont zabytkowego budynku dawnego sądu grodzkiego w Czarnym Dunajcu i utworzenie w nim innowacyjnego, interaktywnego i multimedialnego Podhalańskiego Centrum Nauki i Techniki. Będzie to miejsce, w którym zarówno dzieci, młodzież i dorośli będą mieli okazję samodzielnie przeprowadzać doświadczenia i poznawać tajniki nauki. We współpracy z Akademią Górniczo-Hutniczą powstała koncepcja utworzenia obiektu wyposażonego w urządzenia i narzędzia umożliwiające poznanie najnowszych osiągnięć technologicznych, m.in. w dziedzinie fizyki, odnawialnych źródeł energii i cyberbezpieczeństwa. Będą mogły odbywać się tu także warsztaty z automatyki, robotyki czy informatyki.
Bardzo ważną inwestycją jest utworzenie Podhalańskiego Centrum Dialogu Międzynarodowego, które będzie zlokalizowane w odrestaurowanej, zabytkowej synagodze w Czarnym Dunajcu. Centrum będzie wyposażone w innowacyjne narzędzia multimedialne i ekspozycje stałe oraz będzie organizowało cykle wydarzeń kulturalnych i konferencji celem zachowania i propagowania dziedzictwa historyczno-kulturowego gminy.
W Czarnym Dunajcu mieszkańcy i turyści mają do dyspozycji pełnowymiarowy stadion sportowy. Obok niego zaaranżowana została strefa ”Od przedszkola do seniora” z placem zabaw, wielofunkcyjnym boiskiem, urządzeniami do gimnastyki plenerowej, stolikami szachowymi, a nawet altaną z miejscem do tańczenia i występów artystycznych. Jest tu też grill i miejsce na ognisko. Co ważne obiekt ten jest ogólnodostępny i korzystanie z niego jest bezpłatne. Obecnie trwają prace inwestycyjne polegające na jego kompleksowej przebudowie i rozbudowie, celem utworzenia Transgranicznego Centrum Rozwoju Sportu z nowoczesnym zapleczem szkoleniowo-szatniowym. Na terenie inwestycji powstanie nowa płyta pełnowymiarowego boiska do piłki nożnej o nawierzchni naturalnej, bieżnia, skocznia do skoku w dal, rzutnia do pchnięcia kulą, trybuny na 300 osób, miejsca parkingowe na 60 samochodów i 2 autobusy, nowoczesny budynek szatniowy z zapleczem szkoleniowym pozbawiony barier architektonicznych dla osób z niepełnosprawnościami w technologii energooszczędnej.
Zimą do dyspozycji miłośników białego szaleństwa jest wyciąg narciarski CzerwienneSki o długości trasy 620 m i różnicy wzniesień 110 m. W Chochołowie natomiast zlokalizowany jest kompleks skoczni narciarskich. Działa tu klub sportowy KS Chochołów, który od 2010 r. szkoli dzieci i młodzież w skokach narciarskich, kombinacji norweskiej, biegach narciarskich i freestyle. Amatorów zimowych aktywności zaprasza też lodowisko w Czarnym Dunajcu. Może ono jednorazowo pomieścić 70 osób na płycie o wymiarach 20×40 m. Obiekt jest zadaszony, posiada węzeł sanitarny, szatnie, wypożyczalnię i ostrzalnię łyżew oraz wypożyczalnię kasków ochronnych. W zimie, jeśli tylko warunki pogodowe na to pozwalają, ścieżki rowerowe Szlaku wokół Tatr, zgodnie z ich całorocznym wykorzystaniem, stają się trasami do narciarstwa biegowego. Na terenie Gminy Czarny Dunajec przygotowywane jest corocznie ponad 20 km malowniczych tras biegowych. Mamy tu dwie ciekawe trasy, pierwsza prowadzi trasą puścizn czarnodunajeckich, a druga z Czarnego Dunajca do Podczerwonego. Obie trasy łączą się z Chochołowem.
Czarny Dunajec to najmłodsze uzdrowisko w województwie małopolskim. Status ochrony uzdrowiskowej wieś uzyskała dopiero w 2016 r. Dzięki wodom geotermalnym i złożom leczniczego torfu, który wykorzystuje się tu w zabiegach borowinowych, a także korzystnym warunkom bioklimatycznym, Gmina realizuje intensywne działania w kierunku powstania uzdrowiska balneologiczno-klimatycznego, idealnego do leczenia wielu schorzeń, odzyskiwania sił witalnych i relaksu.
Rozpoczęto inwestycję obejmującą wykonanie połączenia komunikacyjnego strefy „A” ochrony uzdrowiskowej, poprzez wykonanie pełnowymiarowej drogi kategorii D o długości 1,5 km wraz z obustronnym chodnikiem, odwodnieniem, oświetleniem, kanałem technologicznym do obsługi infrastruktury teletechnicznej oraz sieci energetycznej. Inwestycja ta pozwoli na doprowadzenie połączenia komunikacyjnego do strefy „A” ochrony uzdrowiskowej, co w przyszłości umożliwi realizację nowych inwestycji i zwiększenie zakresu usług turystycznych i lecznictwa uzdrowiskowego w gminie Czarny Dunajec.
Gmina Czarny Dunajec jest idealna na wakacje letnie i zimowe. To świetna baza wypadowa w Tatry, Beskidy, Gorce i Pieniny. Są tu termy, ścieżki rowerowe, blisko stąd do stoków narciarskich, a daleko do zakopiańskich tłumów. Jest to miejsce szczególnie cenne dla tych turystów, którzy szukają cichych i kameralnych okolic, z dala od tłumów. Wielu mieszkańców otwiera tu swoje domy dla ludzi pragnących odpocząć, oferując swoje gospodarstwa agroturystyczne czy też prywatne kwatery. Daje to niepowtarzalną okazję do zobaczenia z bliska ciągle żywych, góralskich tradycji i spróbowanie lokalnej kuchni.
Już niebawem, po wielu latach starań, Czarny Dunajec znowu otrzyma prawa miejskie, które utracił w 1933 roku. To historyczne wydarzenie w dziejach gminy, które przyczyni się do wzrostu rangi i znaczenia Czarnego Dunajca i jego okolic. Zarówno Miasto, jak i cała gmina, zyskają większe możliwości inwestycyjne, nastąpi rozwój infrastruktury oraz wzrośnie atrakcyjność turystyczna, co wpłynie na zwiększenie liczby nowych miejsc pracy. Wzrost prestiżu gminy jako lokalnego centrum gospodarczego przyciągnie nowych inwestorów, zwiększą się tez możliwości promocji, dzięki czemu Czarny Dunajec stanie się bardziej atrakcyjnym miejscem w oczach młodych ludzi.