Skałka
Klasztor
HISTORIA KLASZTORU
Skałka to dawna osada o charakterze obronnym, leżąca niedaleko Wawelu. Nazwę swą zawdzięcza usytuowaniu na wapiennej skale wynoszącej się ponad niziny teren. Pierwsze ślady osadnictwa na tym miejscu datowane są na 2000 lat przed Chrystusem. W pierwszych wiekach państwa polskiego stanowiła odrębne grodzisko, które z czasem włączono w małe miasteczko Kazimierz, a potem do Krakowa i jego przedmieść. Jednak swoje znaczenie w historii to miejsce nad Wisłą zawdzięcza męczeńskiej śmierci Stanisława, biskupa krakowskiego (1079r.).
W tą bogatą historycznie i kulturowo rzeczywistość wpisuje się Zakon św. Pawła Pierwszego Pustelnika (Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae – O.S.P.P.E.). Wspólnota ta powstała na Węgrzech w II poł. XIII wieku. Paulini szybko rozprzestrzenili się po Europie, docierając także do Polski w 1382 roku, kiedy to osiedlili się w Częstochowie na Jasnej Górze.
W 1472 roku kanonik krakowski Jan Długosz w trosce o podupadające wówczas sanktuarium św. Stanisława, postanowił przekazać je w ręce paulińskich zakonników, których poznał najprawdopodobniej w Pińczowie w czasie fundacji dokonanej przez bpa Oleśnickiego. Natomiast podczas pobytu w Częstochowie miał możność przyjrzeć się bliżej życiu zakonników. Przekazanie Zakonowi Paulinów skałecznego kościoła pod wezwaniem św. Michała Archanioła wraz z parafią oraz licznymi uposażeniami nastąpiło 22 czerwca 1472 roku. Pierwszym przeorem na Skałce został o. Jakub z Bogumiłowic, który wraz z 12 innymi mnichami podjął prace duszpasterską na tym miejscu. Nowi kustosze tego miejsca mieli za zadanie otoczyć troską święte miejsce i przypominać na różne sposoby przykład życia św. Stanisława.
W pierwszych latach pracy na Skałce paulini rozpoczęli rozbudowę kościoła. Staraniem o. Stefana, przeora skałecznego, wybudowano kaplicę św. Stanisława, którą ukończono w 1505 roku. W II poł. XVII wieku odnowiono sadzawkę św. Stanisława, z której wierni czerpali wodę wierząc w jej uzdrawiającą moc. W 1733 roku paulini podjęli decyzję o budowie nowej świątyni. Zniszczony wylewami i innymi czynnikami atmosferycznymi, ograbiony i zdewastowany w czasie najazdu szwedzkiego stary kościół został zburzony do fundamentów, a w jego miejsce wzniesiono nową budowlę w stylu barokowym. Budowa nowego kościoła trwała do 1751 roku. Głównym wykonawcą tego dzieła był Antoni Solari. Pracami budowlanymi na Skałce w tym okresie nadzorowali ówcześni przeorzy o. Celestyn Obiegłowicz oraz o. Bruno Chojnicki. Wielkim protektorem wzmiankowanego dzieła i dobroczyńcą Skałki okazał się także o. Konstanty Moszyński, biskup inflancki i prowincjał Zakonu.
Od samego początku działalność duszpasterska paulinów na Skałce naznaczona była i jest po dzień dzisiejszy kultem św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Zakonnicy starali się za wszelką cenę i mimo różnych, dziejowych trudności krzewić wśród narodu polskiego nabożeństwo do Świętego Patrona Ojczyzny. W latach 80-tych XVI wieku jeden z paulinów krakowskiego konwentu – o. Mikołaj z Wilkowiecka opracował pierwszy żywot św. Stanisława po polsku. W sto lat później inny krakowski paulin, o. Bartłomiej Szotarewicz opublikował poemat Byssus et Purpura, w którym zawarł nieznane wcześniej kultowe przekazy o św. Biskupie, ujawnił łaski, jakie za jego przyczyną otrzymywali wierni oraz sporządził wykaz wot i pielgrzymek do miejsce męczeńskiej śmierci.
Od XVII wieku w klasztorze paulini prowadzili studium teologiczne, służące zdobywaniu wiedzy potrzebnej adeptom, którzy wybrali drogę życia zakonnego w duchu św. Pawła z Teb. Studium teologiczne, późniejszy instytut teologiczny, z małymi przerwami mieścił się w klasztorze do 1993 roku. Wtedy siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów stał się budynek dawnego Juwenatu, czyli paulińskiego gimnazjum dla młodzieży męskiej, wybudowany w 1934 roku w ogrodach klasztornych. W 1626 roku założono przy kościele Bractwo Aniołów Stróżów, które z przerwami przetrwało do II poł. XX wieku. W licznych kronikach i zapiskach klasztornych, przechowywanych w archiwum skałecznym, znaleźć można wzmianki o wielu pielgrzymkach na Skałkę, dziękczynnych hołdach i wotach wdzięczności, jakie składali wierni w skałecznym Sanktuarium.
Paulini zamierzali przywrócić Skałce pierwotne historyczne znaczenie i rolę, jaką to Sanktuarium winno pełnić w Narodzie, zwłaszcza w okresie zniewolenia. Okazją ku temu stały się obchody 800-lecia śmierci św. Stanisława (1879r.). Paulini organizowali różne nabożeństwa na Skałce, wydawali broszury, obrazki jubileuszowe.
W podziemiach kościoła została otwarta krypta, która stała się miejscem pochówku zasłużonych dla Polski ludzi kultury i sztuki. Skałka stała się jakby centrum polskości, łącząc w sobie kult św. Stanisława z kultem maryjnym, cechującym duchowość paulińską. Wymownym dowodem tego stało się poświęcenie obrazu Jasnogórskiej Bogarodzicy (1891r.), dzięki czemu dla wiernych skąłeczne wzgórze stało się jakby drugą Jasną Górą, do której przecież nie mogli pielgrzymować. Pod koniec XIX wieku swoją działalnością na polu odnawiania i troski o sanktuarium skałeczne odznaczył się o. Ambroży Federowicz. Godnym zauważenia jest także jego następca – o. Augustyn Jędrzejczyk, który pozostawił po sobie znakomitą ilość obrazów o tematyce religijnej.
W duszpasterstwie wielkie zasługi miał także o. Pius Przeździecki. Rozwinął on w okresie XX międzywojennego działalność społeczną wśród dziewcząt pracujących u Żydów, coraz liczniej osiedlających się w tej części miasta. Zapoczątkował tym stowarzyszenie żeńskie pod wezwaniem św. Julii, zwanych potocznie „Julitkami”. Swoją posługą duszpasterską objął także biednych i ubogich, współpracując w tym dziele ze św. Albertem Chmielowskim, który przez kilka lat mieszkał w murach klasztornych wraz ze swoimi współpracownikami.
O. Pius prowadził także duszpasterstwo wśród inteligencji. Należy nadmienić, iż skałeczny kościół pełnił funkcję świątyni parafialnej do 1923 roku, kiedy to przeniesiono ją do pobliskiej świątyni Bożego Ciała. Obecnie bazylika na Skałce administracyjnie przynależy do parafii św. Katarzyny Aleksandryjskiej. W latach 70-tych XX wieku o. Rufin Abramek (zm. 1990 r.) stworzył duszpasterstwo akademickie, które gromadziło studentów z domu akademickiego przy ul. Piekarskiej. O. Rufin wraz z o. Zachariaszem Jabłońskim rozpowszechnił także Pieszą Pielgrzymkę Skałeczną na Jasną Górę. Szczególnym momentem w dziejach krakowskiej Skałki było spotkanie papieża Jana Pawła II z ludźmi nauki i kultury oraz z młodzieżą dnia 8 czerwca 1979 r. podczas pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny.
Lata osiemdziesiąte na Skałce to okres działalności przeora o. Stanisława Turka, którego staraniem ufundowano dzwony na wieży kościelnej, wyremontowano zabytkowe organy, a także wykonano szereg prac budowlanych i konserwatorskich. W czasach współczesnych została odnowiona zewnętrzna elewacja klasztoru, odnowiono zakonny ogród, wyremontowano sadzawkę, schody prowadzące do bazyliki, ołtarz główny oraz boczne, a także refektarz, wirydaż i wiele innych obiektów. Inicjatywą w tej materii wykazali się ostatni przeorowie Skałki – o. Jan Mazur (1996-2002), o. Andrzej Napiórkowski (2002-2008), o. Michał Lukoszek (2008-2014) oraz pełniący obecnie obowiązki o. Grzegorz Prus (2014- ). Na szczególną uwagę zasługuje wkład o. Andrzeja Napiórkowskiego, który podjął się nie tylko wielu prac remontowych na terenie klasztoru i kościoła, ale także zainicjował i doprowadził do ukończenia budowę Ołtarza Trzech Tysiącleci, nie zaniedbując spraw związanych z duszpasterstwem: nadanie w 2003 roku tytułu Bazyliki Mniejszej świątyni na Skałce, wydarzenia związane z 750 rocznicą kanonizacji św. Stanisława, Rokiem Aniołów czy Rokiem Wielkich Polaków.
Obecnie duszpasterstwo na Skałce obok sprawowanych sakramentów i nabożeństw obejmuje wieloaspektowe spektrum zadań: począwszy od katechez dla małzeństw, duszpasterstwa akademickiego, pieszej pielgrzymki na Jasną Górę poprzez spotkania z osobami dotkniętymi autyzmem, kursami naturalnego planowania rodziny, formacją w Bractwie Aniołów Stróżów a skończywszy na ewangelizacji poprzez śpiew w chórze św. Michała.
Wnętrze klasztoru, choć nieosiągalne, bo zamknięte klauzurą wypełnia cisza wieków wyznaczonych przez pokolenia białych mnichów paulińskich. Zawiera też ono zbiory dzieł malarskich, które tworzą galerię obrazów a wśród nich Ucieczka do Egiptu autorstwa Hansa Sueska z Kulmbachu datowanego powstaniem na ok. 1511 rok. Innym wymownym dziełem renesansowym jest wizerunek Maryi z Dzieciątkiem. Klasztor skałeczny to także jeden z dwóch domów posiadających dobrze zachowane archiwum – biliotekę, która swoje początki ma już w akcie fundacyjnym. Zawiera ona wiele bezcennych dokumentów, ksiąg, inkunabułów. Warto zaznaczyć też, że klasztor skałeczny był jednym z dwóch obok Jasnej Góry, jakie pozostały na ziemiach polskich podczas zaborów, aż do 1918 roku, kiedy zakon pauliński zaczął się stopniowo i powoli rozwijać i odradzać.